جایگاه زنان پیامبر(ص) در صدر اسلام

    تهیه و تنظیم: شهربانو کوثر

    خرداد 1379

    ربیع الاول 1421

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع زنان پیامبر و جایگاه آنها در صدر اسلام همواره مورد توجه تاریخ نویسان اهل سنت و شیعه بوده است.

البته در این خصوص فرضیه هایى مطرح است که اغلب در ذهن نقش مى بندند. اینکه علت تعدد زوجات پیامبر چه بوده است و هر یک از زنان پیامبر  در صدر اسلام دورانى که سراسر جنگ و فتوحات و مبارزه بوده چه نقشى و موقعیتى داشتند. آیا همه زنان پیامبر توانستند مصداق واقعى یک زن مسلمان آنگونه که اسلام و قرآن از آن سخن رانده بشمار آیند؟

در این مقاله برآنیم تا با عنایت به منابع و مآخذ تاریخى جایگاه سیاسى و اجتماعى زنان پیامبر را معرفى کنیم و با اشاره به جریانات تاریخى دوره اسلام میزان حضور هر یک را در چنین صحنه اى تبیین کنیم امید است که این پژوهش مختصر بیانگر صفحه اى از تاریخ درخشان زندگانى حضرت رسول(ص) باشد

    والسلام على من اتبع الهدى

نگاهى گذرا به جایگاه زنان قبل از ظهور اسلام

تاریخ حکایت از دیدگاههاى مختلف اقوام و ملل نسبت به زن دارد. بعضى او را از افراد بشریت و انسانیت بشمار نمى آورند و فقط زن را مظهر خدمت به مردان و برآوردن نیازهاى او مى دانستند.

زنان آن روزگار چون دیگر دورانهاى ننگین تاریخ بشر در محرومیتى عجیب بسر بردند و با آنان چون متاعى ناچیز رفتار مى شد.

اعراب جاهلیت هیچ حق و حقوقى براى زن نبودند بطورى که وقتى همسرش از دنیا مى رفت وراث مالک او مى شدند. و او را به ارث مى بردند و به ازدواج خود در مى آوردند و گاهى او را به دیگرى تزویج مى کردند و مهرش را براى خود مى گرفتند و زن بى اختیار و بى ارث بود در جاهلیت دختران از پدران خود ارث نمى بردند و غالبا دختران شیرخوار را در هنگام شیرخوارگى زنده به گور مى کردند در آن روزگار زائیدن دختر مصیبتى بود و پدر ننگ داشت خود را پدر دخترى بداند.

قبل از ظهور اسلام قواعد ازدواج بقدرى سست و بى پایه بود که به زحمت ایجاد حقوقى براى زن مى کرد تمتع مشروط و یا موقت رواج داشت(1) دختران و زنان در نزد پدران و شوهران فرقى با مواشى و دواب نداشتند و با آنان مثل دیگر اشیاء ما یملک خود معامله مى کردند.

نگاهى گذرا به وضعیت زنان بعد از ظهور اسلامA

 Oوضعیت زنان با ظهور اسلام دگرگون شد بطورى یکى از برنامه اساسى اش را براى مبناى باز ستاندن حقوق از دست رفته زنان قرار داد.

R اسلام با قرار دادن حدود و مقررات جلوى آن آزادى مطلق و آن بى بند و بارى را گرفت. آمد آنان را که بى حد و اندازه همسر مى گرفتند و بدون قید و شرط بى آنکه احساس وظیفه و مسئولیتى بکنند اسب شهوت را به تاز در مى آوردند را محدود کند و آنها را موظف نمود؛ در صورتى حق دارند که از قانون تعدد زوجات و چند همسرى استفاده کنند که داراى صفت عدالت باشند و بین آنها از پیر و جوان و زشت و زیبا از هر جهت عدالت را رعایت کنند.(2)

R اسلام نه تنها طغیان نفس اماره و هیجانات و تمایلات شهوانى را با احکام قرآن تعدیل کرد بلکه در شؤن اجتماعى حتى در نگاه کردن مرد و زن و زن به مرد محدودیت قرار داد و فرمود: اى پیامبر به مردان بگو از غیر زن خود چشم پوشى کنند و زنان بگو چشم چرانى نکنند و خود را از نامحرم حفظ کنند که براى حفظ حیثیت و شئون اجتماعى و عفت عمومى بهتر است:

R اسلام و مقام پایه زن را تا آنجا بالا برد که رسما اعلان مى کند زن متاع و کالا نیست که چون دوران پیشین به ارث برده شود و صداقش را سرپرست یا خویشانش براى خود بگیرند و خود را صاحب اختیار و همه کاره او بدانند. آرى اسلام این گونه ازدواج ها را که نمونه بى شخصیتى و توهین به مقام زن بود تحریم کرد و ازدواج آنها را در صورتى شرعا مجاز دانست که قبلا صیغه نکاح بین آن دو جارى شده باشد و تنها پیوندى را مقدس و محترم شمرد که با رضایت و رغبت طرفین انجام پذیرد و مرد حتى بدون کلمه قبول صریح نمى تواند زنى را به عقد خود درآورد و صداق و مهریه را نیز حق مسلم زن قرار داد.(4)

فانکحوهون باذن اهلهن و آتوهن اجورهن بالمعروف(5)

آرى در چنان محیطى و در چنان اوضاعى رقت انگیز که حتى زائیدن دختر مصیبت بزرگى براى پدرش محسوب مى شد اصطلاحاتى که محمد(ص) شارع اسلام به عمل آورد مقام حقوقى زن را بسیار استوار کرد و براى فرزندان اناث مانند ذکور سهمى از ارث والدین مقرر دانست.

 یوصیکم الله فى اولادکمن للذکر مثل حظ الانثیین(6)

 و سهم زن را در ارث نصف سهم مرد قرار داد چرا که زنان برخلاف مردان مسئولیت اقتصادى و نگاهداشتن خانواده و تامین معاش خانواده را ندارند و این با عدالت تناسب دارد.

اسلام آنها را از زنده به گور کردن دختران برحذر داشت.

و اذا بشر احدهم بالانثى ظل وجهه مسودا و هو کظیم یتوارمن القوم من سوى ما بشربه ایمسکه على هون أم یدسه فى التراب ألا ساء ما یحکمون(7)

پیامبر به یاران خود پیوسته در مورد زنان سفارش مى کردند زنان را امانت خدا مى خواند و مى فرمود زنان در دست شما امانت خدایند آنها را احترام بگذاید(8)

و با آنها خوش رفتار کنید

و عاشروهن بالمعروف «نساء 19».

و خود نیز به زنان و دختران احترام مى گذاشت و چنانچه شیعه و سنى نقل کرده اند مکرر دست دخترش فاطمه را مى بوسید و مى فرمود: فاطمة بضعةمن آذاها فقد آذانى و من آذانى فقد آذالله(9)

شاید غرض اصلى پیامبر(ص) نشان دادن مقام فضیلت فاطمه(ع) بوده لکن در ضمن با این عمل مقام زنها را به مردان مى نمایاند که از دختران انکار نکنند و آنها را عار ندانند و شاید خداوند ذریه پیامبر را از نسل فاطمه زهرا(س) قرار داد که ارزش و مقام زن را بر همگان عیان کند.

اسلام تا آنجا مقام زن را بالا برده که حتى به مردان سفارش کرده است که زمانى که زنان براى شما اولاد مى آورند و شیر مى دهند شیربهاى آنها را بدهید و آنها را بى اجر نگذارید.

 فان ارضعن اولادکم فاتوهن اجورهن(10)